Osteoporose (botontkalking)

Osteoporose (botontkalking)

Wat is osteoporose? uitklapper, klik om te openen

Osteoporose is een ander woord voor botontkalking. Onze botten bestaan uit kalk (calcium), fosfor, merg en andere stoffen. Deze stoffen vormen samen een hechte structuur - ook wel de botmassa genoemd - met kleine openingen ertussen: gezond, stevig bot dat tegen een stootje kan. Worden die openingen groter en groter, dan wordt het bot zwakker: de 'botdichtheid' neemt af. En dat is precies wat het woord 'osteoporose' betekent: bot met openingen. Bij osteoporose is de hoeveelheid kalk in de botten sterk verminderd wat leidt tot verlaagde botdichtheid. Daardoor verliezen de botten aan stevigheid en worden ze broos. Broze botten breken gemakkelijker af, door een kuiltje fietsen is soms al genoeg!

Hoe ontstaat osteoporose? uitklapper, klik om te openen

Botten zijn levende materialen: voortdurend wordt er bot afgebroken en opgebouwd. Bij jonge mensen (tot ongeveer 30 jaar) wordt er meer opgebouwd dan er wordt afgebroken. Maar bij mensen vanaf 40 jaar is het precies andersom. Er 'verdwijnt' bij hen meer bot dan er bijkomt. De hoeveelheid botweefsel (de botmassa) wordt dus kleiner. Mannen verliezen uiteindelijk 20-30% van hun botmassa, vrouwen soms wel tot 50%. Hoe minder botmassa, hoe kwetsbaarder het bot wordt. 

Toch krijgt niet iedereen op latere leeftijd te maken met osteoporose. Er is een aantal risicofactoren dat de kans op osteoporose vergroot. Behalve leeftijd en vrouwelijk geslacht zijn de belangrijkste risicofactoren:

• wanneer u iets gebroken hebt,
• langdurig gebruik van bepaalde medicijnen (zoals corticosteroïden en middelen tegen epilepsie),
• naaste familieleden met botbreuken,
• wanneer u lichter bent dan 60 kilo,
• als u zeer weinig beweging krijgt (zoals bij langdurige bedrust of afhankelijkheid van een rolstoel of elektrische scooter),
• gebrek aan vitamine D,
• te weinig calcium in de voeding (minder dan 500 mg per dag),
• roken, en/of
• als u vroeg in de overgang bent gekomen.

Los daarvan vergroot een aantal ziekten de kans op osteoporose: 

• reumatoïde artritis,
• darmziektes die gepaard gaan met ontstekingen,
• anorexia, en
• de zeldzame aangeboren ziekte osteogenesis imperfecta ('broze bottenziekte') waarbij de botten vanaf de geboorte al zeer broos zijn. 

Wist u dat...

...80% van de mensen met osteoporose niet weet dat ze osteoporose hebben?

...osteoporose meestal pas wordt ontdekt als men iets gebroken heeft?

...in ons land elke zes minuten iemand een bot breekt door osteoporose?

De gevolgen van osteoporose uitklapper, klik om te openen

Door osteoporose worden de botten brozer en daardoor breken ze gemakkelijk. Zulke botbreuken genezen bovendien vaak slechter dan bij mensen zonder osteoporose. Ook als u (nog) niets gebroken hebt door osteoporose, kunt u klachten krijgen. Zo kunnen uw wervels 'inzakken'. Doordat u botmassa verliest worden uw weefsels minder sterk en kunnen ze het gewicht van het lichaam niet meer dragen. Dit kan behoorlijke (rug)pijn veroorzaken.

Osteoporose kan op deze manier leiden tot (ernstige) beperkingen en kan uw kwaliteit van leven flink verminderen. Bovendien is de kans op een nieuwe breuk veel groter als u eenmaal iets hebt gebroken. 

Wie krijgen osteoporose? uitklapper, klik om te openen

Er wordt wel eens gedacht dat osteoporose alleen bij vrouwen voorkomt, maar dat is niet zo. Mannen kunnen er ook last van krijgen, alleen komt het bij hen minder vaak voor. In Nederland hebben naar schatting 850.000 mensen osteoporose. Daarvan is bijna 90% vrouw. De reden dat vrouwen veel 'vatbaarder' zijn voor osteoporose komt doordat bij hen de botafbraak veel sneller gaat. Dat heeft te maken met de overgang. Vanaf de overgang maken vrouwen minder oestrogeen aan. Oestrogeen is een vrouwelijk hormoon, dat beschermt tegen osteoporose.

Erfelijke factoren spelen ook een rol bij osteoporose. Heeft uw moeder een gebroken heup gehad? Dan hebt u waarschijnlijk zelf een verhoogd risico op osteoporose. 

Osteoporose komt vooral voor bij mensen van 50 jaar en ouder. Toch kunnen ook jongeren osteoporose krijgen: vaak is de oorzaak dan een (aangeboren) afwijking of langdurig gebruik van medicijnen die de botdichtheid verminderen. De verwachting is dat door vergrijzing het aantal mensen met osteoporose sterk zal toenemen. 

Hoe weet ik dat ik osteoporose heb? uitklapper, klik om te openen

U hoeft er niets van te merken dat u osteoporose hebt. Pas op het moment dat u de gevolgen ervan ondervindt, zoals een botbreuk, kan blijken dat osteoporose de boosdoener is. Vooral de heup, de wervels en de polsen breken gemakkelijk door osteoporose: soms is een lichte belasting - zoals het tillen van een tas of zich verstappen - al genoeg om het bot te doen breken. De enige manier om vast te kunnen stellen of u inderdaad osteoporose hebt, is het meten van botdichtheid met de zogenoemde DEXA-meting. De uitslag wordt bij mensen tot 70 jaar uitgedrukt in de T-score. Bent u ouder dan 70, dan zal meestal de Z-score worden gebruikt. Bij de T-score wordt uw botdichtheid vergeleken met de botdichtheid van een gezonde man of vrouw van 35 jaar. Bij de Z-score wordt berekend hoe uw botdichtheid zich verhoudt tot iemand van uw eigen leeftijd. 

Met een DEXA-apparaat - een soort röntgenapparaat - wordt de botdichtheid van een aantal wervels en de heup gemeten. Van dit onderzoek voelt u niets. Is de botdichtheid aanzienlijk lager dan wat als normaal wordt gezien, dan is er sprake van osteoporose. 

Wat betekent mijn T- of Z-score?

Een DEXA-meting wordt alleen uitgevoerd als uw arts er vrijwel zeker van is dat er osteoporose in het spel is, bijvoorbeeld als u na uw vijftigste een botbreuk hebt gekregen, of na het breken van een wervel. Ook een combinatie van risicofactoren zoals hoge leeftijd, weinig beweging en een botbreuk bij een naast familielid zijn goede redenen om de botdichtheid te meten. 

Is osteoporose te genezen? uitklapper, klik om te openen

Het is mogelijk de botafbraak - en daarmee osteoporose - te vertragen en te stoppen, waardoor verdere achteruitgang en de kans op botbreuken wordt tegengegaan. Sommige middelen stimuleren zelfs de botopbouw waardoor nieuw bot ontstaat. Met de juiste medicijnen valt veel te bereiken, waarbij belangrijk is dat u de medicijnen trouw gebruikt.

Is osteoporose te voorkomen? uitklapper, klik om te openen

Soms wel, soms niet; dat hangt af van de oorzaak van osteoporose. Bij mensen met een aangeboren aandoening die osteoporose veroorzaakt, zal voorkomen ervan erg lastig zijn. Voor gezonde mensen geldt in het algemeen dat een leefstijl met voldoende beweging, calcium- en vitamine D-rijke voeding en niet-roken kan helpen om osteoporose te voorkomen.

Zijn botbreuken door osteoporose te voorkomen?

Vaak wel. Ook al hebt u osteoporose, het betekent niet automatisch dat u iets zult breken of dat u nooit meer iets actiefs kunt ondernemen. Beweging is juist erg goed, zo lang het maar de juiste beweging is. Niet te veel heftige en belastende bewegingen (zoals springen) maar rustige en gelijkmatige bewegingen. Vermijd daarnaast ook valpartijen: pas desnoods de situatie in huis aan door drempels en opstapjes te verwijderen of goed zichtbaar te maken. Ten slotte kan het op tijd beginnen met de juiste medicijnen het risico op botbreuken met de helft terugbrengen.

Voeding en osteoporose uitklapper, klik om te openen

Voeding speelt een belangrijke rol bij zowel het voorkomen als bestrijden van osteoporose. De hoofdrol is hierbij weggelegd voor calcium en vitamine D. 

Hoeveel calcium heb ik nodig?

Calcium zorgt voor sterke botten: hebt u een tekort aan calcium, dan haalt uw lichaam deze stof uit uw botten waardoor de botdichtheid nog sneller afneemt. Voldoende calcium is dus erg belangrijk. Calcium krijgt u binnen door uw voeding: vooral zuivelproducten als melk, kaas en yoghurt bevatten veel calcium. Daarbij maakt het niet uit of u volle, halfvolle of magere melk(producten) gebruikt. Ook peulvruchten, groente en noten leveren calcium. Naarmate u ouder wordt, kan uw lichaam calcium iets minder goed opnemen. Wanneer u dagelijks calciumrijke voeding gebruikt, zoals een glas melk, een bakje yoghurt of een plak kaas van 20 gram, dan is uw calciumbehoefte meestal voldoende gedekt. Tenminste, als u vier keer per dag zo'n eenheid calciumrijke voeding tot u neemt (dus bijvoorbeeld 4 glazen melk). Haalt u dat aantal niet, dan kan extra calcium in de vorm van een tablet zinvol zijn. Overleg dit met uw arts. 

Bron: Gezondheidsraad 2000

Hoeveel vitamine D heb ik nodig?

Vitamine D zorgt ervoor dat calcium uit de voeding goed door het lichaam wordt opgenomen. Vitamine D zit van nature in vette vis zoals makreel en zalm en in mindere mate in vlees en eieren, maar wordt door fabrikanten ook toegevoegd aan halvarine, margarine en bak- en braadproducten. Daarnaast kan ons lichaam onder invloed van zonlicht zelf vitamine D aanmaken, al lukt dat minder goed naarmate u ouder wordt of een donkere huidskleur hebt. Om voldoende vitamine D aan te kunnen maken is het voor vrouwen tot 50 jaar en mannen tot 70 jaar met lichte huidskleur voldoende als ze minstens een kwartier per dag  buiten komen waarbij de handen en het gezicht onbedekt zijn. 

Ook andere mensen in Nederland kunnen extra vitamine D nodig hebben. Wie dat zijn, ziet u in de volgende tabel. 

1 microgram is 40 Internationale Eenheden (IE). *Dit advies geldt niet voor kinderen die dagelijks meer dan een halve liter zuigelingenvoeding of opvolgmelk gebruiken. Bron: Gezondheidsraad. Advies 'Naar een toereikende inname van vitamine D'. 30 september 2008. 

Eet daarnaast ook voldoende voedingsmiddelen die rijk zijn aan vitamine D. 

Beweging en osteoporose uitklapper, klik om te openen

Blijf in beweging
Bewegen is ontzettend belangrijk voor mensen met osteoporose. Dat betekent heus niet dat u een abonnement op de sportschool moet nemen of ineens heel intensief moet gaan sporten. Liever niet zelfs, want een té zware belasting van uw botten is bij osteoporose erg onverstandig. Rustige bewegingen waarbij de botten gelijkmatig worden belast en de kans op blessures klein is, zijn uitstekend. U kunt daarbij denken aan fietsen, golfen en zwemmen. Maar ook tuinieren en wandelen zijn prima. Deze vormen van beweging maken uw botten steviger; regelmatig bewegen houden de botten langer sterk. Beweeg daarom liever een halfuurtje per dag dan twee keer per week twee uur achter elkaar. Neem bijvoorbeeld eens wat vaker de fiets of ga lopend de stad in. Misschien is er bij u in de buurt zelfs een aparte sportgroep voor mensen met osteoporose of andere aandoeningen aan botten of gewrichten waarbij onder deskundige leiding van bijvoorbeeld een fysiotherapeut wordt bewogen. Vraag het eens aan uw (huis)arts als u daar toch bent. 

Voorkom valpartijen

Heel belangrijk - zeker bij ouderen - is het voorkomen van valpartijen. Vallen veroorzaakt vaak botbreuken. Misschien ziet u niet zo goed, gebruikt u medicijnen waardoor u sneller uw evenwicht verliest of bent u al een aantal keren gevallen. Bespreek dit met uw (huis)arts of verpleegkundige; zij kunnen u bijvoorbeeld doorverwijzen naar een fysio- of bewegingstherapeut voor balanstraining of uw medicatie bijstellen of veranderen. Ook kunnen aanpassingen in uw woning nuttig zijn, zoals het wegnemen van vloerkleedjes en het beter verlichten van donkere hoekjes. 

De behandeling van osteoporose met medicijnen uitklapper, klik om te openen

Met medicijnen kan osteoporose een halt worden toegeroepen en de kans op (nieuwe) botbreuken worden verkleind. Sommige middelen kunnen zelfs weer zorgen voor nieuw bot. De behandeling duurt meestal meerdere jaren. 

Welke medicijnen zijn er voor osteoporose?

Osteoporose kan worden behandeld met bisfosfonaten, strontiumranelaat, raloxifeen, parathyroïdhormoon en nog een aantal andere middelen. Vaak zal ook extra calcium en vitamine D worden voorgeschreven. Welke behandeling u krijgt hangt af van de ernst van de osteoporose en of u daarnaast nog andere aandoeningen hebt. Welke medicatie u ook krijgt, zorg er goed voor dat u de medicijnen volgens voorschrift regelmatig gebruikt. 

Meer informatie uitklapper, klik om te openen

Osteoporose Stichting
Postbus 245
3620 AE Breukelen
www.osteoporosestichting.nl
info@osteoporosestichting.nl

Stichting Voedingscentrum Nederland
Postbus 85700
2508 CK Den Haag
Speciale telefoonlijn over voeding: 070 - 306 88 88, op werkdagen van 9-17 uur
www.voedingscentrum.nl 

Valpreventie voor ouderen
Stichting Consument en Veiligheid
Postbus 75169
1070 AD Amsterdam
Servicedesk: 020 - 511 45 67, op werkdagen van 9-13 uur
www.veiligheid.nl (kies kopje 'ouderen')
info@veiligheid.nl

Bronnen
NHG-Standaard Osteoporose (Eerste herziening).
RIVM
Voedingscentrum. www.voedingscentrum.nl
Gezondheidsraad. Advies "Naar een voldoende inname van vitamine D". Den Haag, 30 september 2008.

Contact uitklapper, klik om te openen

De polikliniek is op werkdagen bereikbaar van 08.00 - 17.00 uur.