Belasting en belastbaarheid
Als iemand de diagnose kanker krijgt, start meestal meteen de behandeling: een intensieve periode met chemokuren, bestralingen en/of operaties.
De behandelingen kunnen zorgen voor algehele malaise, misselijkheid, haarverlies en vermoeidheid. Ook kunnen ze hormonale problemen veroorzaken. Deze behandelingen pakken niet alleen de kanker aan, maar hebben ook effect op gezonde cellen in het lichaam.
Herstel en verwerking
Kanker en de behandeling ervan is heel ingrijpend. Het is logisch als u zich vlak na de behandeling moe voelt. Het eerste jaar na de behandelingen staat vaak in het teken van fysiek en mentaal herstel.
Na de diagnose kunt u het gevoel hebben in een stroomversnelling terecht te zijn gekomen. Pas als alles achter de rug is, kan de verwerking beginnen. Ook dan pas krijgt u een idee van wat er veranderd is, wat u nog wel en niet meer kan. Uw lichaam moet herstellen van de operatie, chemotherapie en/of radiotherapie. Mogelijk slikt u ook nog medicijnen. Uw fysieke fitheid moet opnieuw worden opgebouwd. In deze periode verwerkt u alles wat u de afgelopen maanden hebt meegemaakt.
Misschien bent u boos of verdrietig. Of hebt u zich helemaal geen tijd gegeven om uw ziekte en alles daaromheen te verwerken. Hierdoor kunt u ook erg moe zijn. De behandeling is nu toch achter de rug? U wilt weer opbouwen in uw activiteiten. En toch blijkt dat soms niet zo makkelijk. Het is zoeken naar een nieuw evenwicht. In de periode dat u zelf zou verwachten weer snel ‘de oude’ te worden, kunt u zich nog steeds moe voelen en ervaart u mogelijk een groot verschil tussen wat u wilt en daadwerkelijk kunt. Het lastige is, dat ook uw omgeving u vaak weer ziet als ‘beter’, en wordt er van u verwacht dat u weer gewoon aan alles meedoet.
Vermoeidheid na kanker
Vermoeidheid is één van de meest voorkomende klachten na kanker. We weten dat de behandelingen van kanker (operatie, chemotherapie, radiotherapie) tot vermoeidheidsklachten kunnenleiden. Vermoeidheid tijdens de behandeling van kanker wordt door 70 tot 90% van de patiënten benoemd. De helft van de patiënten met kanker heeft last van klachten van vermoeidheid nadat de behandeling is gestopt. Daarnaast heeft 20 tot 40% van de patiënten te kampen met langdurige vermoeidheid. Beide groepen worden in meer of mindere mate in hun dagelijks functioneren belemmerd.
Na verloop van tijd (langer na de behandeling) zijn er andere factoren die er toe bijdragen dat de vermoeidheidsklachten blijven bestaan. Denk hierbij aan somberheid, angst voor het terugkomen van de kanker, te veel of juist te weinig fysieke activiteit, slaapproblemen of onbegrip vanuit de omgeving vanwege het mogelijk ‘langdurige’ herstel. Deze factoren of een combinatie ervan, spelen in meer of mindere mate een rol bij het blijven bestaan van de vermoeidheid. Per persoon zijn dit weer andere (combinaties van) factoren.
Kanker en belastbaarheid
Er bestaat een verband tussen de kanker en uw belasting en belastbaarheid. Door de diagnose kanker en alle daarop volgende behandelingen, komt er veel op u af. Het is lichamelijk en emotioneel vaak een zware tijd. Wat u aan kunt zonder er last van te krijgen is voor iedereen anders. We noemen dit belastbaarheid.
Een belastbaarheid die uit balans is heeft invloed op het lichaam, de denkfuncties, de gevoelens en het gedrag. Wanneer u vermoeid bent, is het bijvoorbeeld moeilijker om u te concentreren en om dingen te onthouden. Ook lichamelijke klachten kunnen dan toenemen. U hebt misschien ook gemerkt dat u zich somberder voelt, dat u sneller geëmotioneerd of sneller geïrriteerd raakt wanneer u vermoeid bent.
Ander soort vermoeidheid bij kanker
Door de vermoeidheid kunt u in uw dagelijkse leven veel minder goed functioneren dan een gezond iemand. Ook gezonde mensen ervaren vermoeidheid. Het gaat bij kanker echter om een ander gevoel van vermoeidheid, die soms ineens kan ontstaan.
Belangrijke verschillen tussen vermoeidheid na kanker en gewone vermoeidheid zijn:
- De ernst van de vermoeidheid staat vaak niet in verhouding tot uw activiteit of inspanning. Van een eenvoudig klusje kunt u uitgeput zijn.
- De vermoeidheid lijkt uit het niets op te duiken en overvalt u.
- De vermoeidheid duikt vaak op de vreemdste momenten van de dag op; bijvoorbeeld vlak nadat u opstaat, zelfs als u goed hebt geslapen.
Vermoeidheid tijdens de behandeling is een vervelend bijverschijnsel dat meestal vanzelf over gaat. Vermoeidheid na de behandeling gaat meestal niet vanzelf over. Het kan zijn dat de vermoeidheid niet in alle gevallen verdwijnt. Wel kunnen we u in deze module leren hier beter mee om te gaan zodat u er in het dagelijkse leven minder last van ervaart en u meer grip op uw energie krijgt.
Lichamelijke en mentale vermoeidheid uitklapper, klik om te openen
- Lichamelijke vermoeidheid: Na een lange wandeling of na het sporten zijn de spieren van het lichaam moe. Uw lichaam voelt dan vaak slap of zwaar aan. Dat is ‘lichamelijke vermoeidheid’.
- Mentale vermoeidheid: Mentale inspanningen zijn bijvoorbeeld lezen, een activiteit organiseren of een gesprek voeren. Ze kosten energie en uw hoofd kan er moe van worden. Dat is ‘mentale vermoeidheid’. Het lijkt dan of uw hoofd vol zit met watten en u kunt zich niet goed meer concentreren. Dit is niet alleen zo bij ingewikkelde problemen. Ook van eenvoudige klusjes kunt u mentaal moe worden.
Lichamelijke en mentale vermoeidheid staan niet los van elkaar. Wanneer u lichamelijk vermoeid bent, kan dit ‘overgaan’ in mentale vermoeidheid. Andersom kan mentale vermoeidheid zich uiten in lichamelijke klachten. Bijvoorbeeld een zwaar gevoel in uw lichaam, hoofdpijn of duizeligheid.
Gerelateerde klachten uitklapper, klik om te openen
Als uw belastbaarheid beperkt is, kunt u erg moe zijn. Een beperkte belastbaarheid kan ook andere klachten geven. Sommige klachten gaan vaak samen met vermoeidheid en verergeren als uw vermoeidheid toeneemt, zoals:
- hoofdpijn;
- geprikkeld zijn: sneller uitvallen, eerder boos worden en een ‘kort lontje hebben’;
- moeite met concentreren en geheugenproblemen;
- gevoelig zijn voor prikkels (geluid, drukte of licht);
- verandering in stemming: bijvoorbeeld meer somber of angstig zijn;
- duizeligheid.
Beperkte belastbaarheid uitklapper, klik om te openen
Er is een relatie tussen uw aandoening en (beperkte) belastbaarheid. Kijk eens naar onderstaande figuur.
Door uw aandoening kunt u last krijgen van cognitieve klachten. Bijvoorbeeld het minder goed kunnen verwerken van informatie. U hebt dan het gevoel dat dingen te snel voor u gaan. Ook kunt u sneller afgeleid zijn en meer moeite hebben om verschillende dingen tegelijk te doen. Uw aandoening kan ook invloed hebben op uw lichaam. U kunt zich bijvoorbeeld minder goed bewegen of het gevoel in uw lichaam is minder geworden. Ook kan uw evenwicht veranderd zijn.
Tenslotte kunnen uw gevoelens en gedrag veranderen door uw aandoening. U voelt zich bijvoorbeeld meer somber of u bent angstiger dan voorheen of u toont sneller emotionele reacties.
Deze veranderingen in het denken (cognitie), het lichaam, de gevoelens en het gedrag kunnen zorgen voor een beperkte belastbaarheid. Andersom heeft een beperkte belastbaarheid weer een negatieve invloed heeft op het denken (cognitie), het lichaam, de gevoelens en het gedrag. Wanneer u moe bent, is het bijvoorbeeld moeilijker om u te concentreren en om dingen te onthouden. Ook lichamelijke en emotionele klachten kunnen dan erger worden.
Mensen gaan verschillend om met vermoeidheid. Sommige mensen proberen zo snel mogelijk weer dezelfde activiteiten, bijvoorbeeld hun werk, uit te voeren als toen zij gezond waren. Het kost uw lichaam nu alleen veel meer energie om op dat niveau te functioneren. Daardoor ontstaat overbelasting.
Een andere reactie op vermoeidheid is onderbelasting. U gaat dan steeds minder doen, om zo te voorkomen dat u moe wordt. U bent erg voorzichtig of bang u te veel in te spannen. Onderbelasten is ook niet goed voor je lichaam. Uw lichamelijke conditie gaat achteruit, uw lichaam kan steeds minder aan en u raakt daardoor juist weer eerder vermoeid.
Vaak reageren mensen op hun beperkte belastbaarheid door een patroon van ‘hollen of stilstaan’. Gaat het goed? Dan haalt u alles uit de dag. U maakt volop gebruik van dit goede gevoel. Zonder dat u het door hebt, doet u dan al snel te veel. Je bent aan het overbelasten. U gebruikt te veel energie en zodra uw energiereserves op zijn, voelt u zich uitgeput. De volgende periode bent u te moe om ook maar iets te doen. U moet wachten tot uw energieniveau zich heeft hersteld. Door dit patroon van ‘pieken of dalen’ en ‘hollen of stilstaan’ kunt u het gevoel krijgen dat u geen controle meer hebt over uw vermoeidheid. Activiteiten inplannen is moeilijk, omdat u niet weet of u er wel genoeg energie voor zal hebben.
De oplossing? Een middenweg vinden tussen onderbelasten en overbelasten, zodat uw energiepatroon weer regelmatiger wordt.
Energie accu uitklapper, klik om te openen
Om het begrip beperkte belastbaarheid uit te leggen vergelijken we de hoeveelheid energie die u hebt (uw belastbaarheid) met een accu.
Over grenzen gaan: Met ‘over de grenzen gaan’ wordt bedoeld dat u doorgaat met uw activiteiten tot het echt niet meer gaat. U wilt zo graag, maar kan het eigenlijk niet. U wordt heel erg moe. U rust uit en gaat daarna weer aan de slag tot u niet meer kunt. Voor elke volgende activiteit hebt u steeds minder energie.
Als u regelmatig over uw grenzen gaat, neemt uw energie steeds verder af. Uw energie accu wordt steeds leger en uw klachten stapelen zich op. Bovendien kost het opladen van een lege accu veel meer tijd en moeite dan het opladen van een accu waar nog wat in zit. Daarom is het belangrijk dat u de signalen van een bijna lege accu herkent. Zo kunt u uw grenzen bewaken.
Energieverbruik en herstel na een activiteit
Een andere manier om te kijken naar energie bij een fysieke activiteit is door middel van onderstaande figuur.
In het eerste deel van de grafiek is er sprake van een fysieke activiteit. Dit kan een wandeling of een sportactiviteit zijn, maar het kan ook het doen van de boodschappen zijn. U ziet in ieder geval dat uw energieniveau dan daalt. Als u stopt met de activiteit, ziet u dat er meteen herstel optreedt. De tijd die u nodig hebt om te herstellen tot de horizontale lijn (uw basis energieniveau), is afhankelijk van hoe zwaar en hoe lang uw fysieke activiteit was. Dit is het opladen van de eerder genoemde accu.
Als u volledig hersteld bent, gebeurt er iets interessants. Uw energieniveau stijgt even boven uw basisenergie. Dit wordt ‘supercompensatie’ genoemd. Als u uw energieniveau wilt verhogen, kunt u dat het beste in deze periode doen. Dan bouwt u energie op. Als u te vroeg een nieuwe activiteit oppakt voordat u volledig hersteld bent (= op de horizontale lijn), dan zal uw beschikbare energie gaan dalen. Uw accu wordt leger.
Soorten activiteiten uitklapper, klik om te openen
Vermoeidheid heeft te maken met wat u op een dag doet. Sommige activiteiten geven u energie, andere activiteiten kosten energie. Dit is voor iedereen anders en het kan veranderd zijn door de kanker. Het gaat om het vinden van de balans tussen activiteiten die energie geven en die energie kosten.
Mentale inspanning (denken)
Bij mentale inspanning is uw hoofd actief. Denk aan computeren, een tekst lezen of uw administratie doen. Deze activiteiten kosten uw hoofd energie, maar kunnen u ook energie geven.
Lichamelijke inspanning (doen)
Dit zijn bezigheden waarbij uw lichaam actief is. Zoals sporten, wandelen, fietsen of in de tuin werken. Deze activiteiten kosten uw lichaam energie, maar kunnen u ook energie geven.
Ontspanning
Ontspannende activiteiten kosten nauwelijks energie, ze geven u juist energie. Bijvoorbeeld naar muziek luisteren, een warm bad nemen of een korte wandeling maken.
Rust
Bij rust doet u geen enkele inspanning. Rust geeft u energie. Meestal neemt u rust door te slapen. Bijvoorbeeld ’s nachts of tijdens een middagdutje.
Veel activiteiten vallen in meerdere categorieën. Leuke activiteiten ziet u vaak als ontspanning. Toch kunnen deze ook energie kosten. Denk aan sporten, met een kind spelen of tuinieren. Vraag u dus goed af in welke categorie de activiteit valt die u leuk vindt om te doen.
Kort samengevat uitklapper, klik om te openen
- Na kanker is uw belastbaarheid veranderd. Mensen raken sneller en meer vermoeid en herstel duurt langer dan voorheen.
- Er zijn verschillende soorten vermoeidheid: fysieke en mentale vermoeidheid.
- U kunt door de kanker beperkte belastbaarheid merken op het gebied van denken, lichamelijke activiteit en emoties en gedrag.
- Beperkte belastbaarheid kan zorgen voor toename van uw klachten.
- Mensen reageren verschillend op de nieuwe belastbaarheid; de één vindt er zelf zijn weg in, de ander gaat overbelasten en weer een ander gaat onderbelasten. Er kan een patroon van hollen of stilstaan ontstaan.
- Er zijn verschillende soorten activiteiten: mentale inspanning, lichamelijke inspanning, ontspanning en rust.
Contact uitklapper, klik om te openen
Hebt u vragen? Neem dan contact met ons op. Voor het maken van een afspraak hebt u een verwijzing nodig van uw huisarts of medisch specialist.
Polikliniek Revalidatie
revalidatie.sport@umcutrecht.nl
Bereikbaar maandag t/m vrijdag van 8:00 – 17:00 uur.